Αθλητισμός και Παρακίνηση
- Κείμενο: Αλέξανδρος "Limas" Ιωαννίδης
Κίνητρα: Ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των σκέψεων, συνασθημάτων, πράξεών μας. Αισθανόμαστε παρακινημένοι να παίρνουμε το ποδήλατό μας και να γράφουμε χιλιόμετρα, να νιώθουμε τον αέρα στο πρόσωπό μας. Μερικοί, θυσιάζουν τα πάντα προκειμένου μέσω του αθλητισμού ν' αποκτήσουν φήμη, κοινωνική αναγνώριση, μεγάλες χρηματικές απολαβές. Είναι γεγονός ότι απ' όσα συμβαίνουν στον αθλητισμό, τίποτα δεν είναι απαλλαγμένο από κάποιας μορφής κίνητρο -τουλάχιστον από μεριάς ενασχολούμενων (είτε αυτοί είναι αθλητές*, προπονητές, παράγοντες ή απλοί φίλαθλοι). Θα ήταν καλό λοιπόν όλοι όσοι ενδιαφέρονται για τον αθλητισμό, ασχέτως επιπέδου επαφής με αυτόν, να γνώριζαν μερικά βασικά πράγματα για την έννοια των Κίνητρων και της Παρακίνησης...
Διαχωρισμός κινήτρων
Για παράδειγμα: Ο Κώστας είναι αθλητής του XC (cross-country) MTB και όσοι τον γνωρίζουν λένε πως "διψά για το βάθρο". Ο Μανώλης λέγεται πως είναι "εγγενώς παρακινούμενος" και αυτό αρκεί για όσους θα ήθελαν να γνωρίζουν γιατί προπονείται τόσο εντατικά και υποβάλλει τον εαυτό του στην ταλαιπωρία ενός αγώνα ΜΤΒ σε τακτικότατη βάση. Γιατί όμως δεν ισχύει το ίδιο για τον αδελφό του, τον Χρήστο, με τον οποίο μεγάλωσαν μαζί, είναι σχεδόν συνομήλικοι και εξ' αρχής έχαιραν της ίδιας μεταχείρισης από τους γονείς τους, οι οποίοι τους παρείχαν τα ίδια αγαθά αλλά και φροντίδα;;;
Αντιθέτως, γιατί ένας Παγκόσμιος Πρωταθλητής και πολυεκατομμυριούχος -που λογικά η "δίψα" του θα έπρεπε να έχει κορεστεί- συνεχίζει να προπονείται και να αγωνίζεται, παρόλο που ο γιατρός του διέγνωσε κάποιο σοβαρό πρόβλημα με την υγεία του και του απαγόρευσε να συνεχίσει τον πρωταθλητισμο;
Αν η έννοια "εγγενές κίνητρο" πραγματικά σημαίνει κάτι, τότε γιατί ποδηλάτες που πραγματικά δεν έχουν καμία πιθανότητα να κερδίσουν κοπώνονται μέχρι πλήρους εξάντλησης σε αγώνες αντοχής / Marathons / Βrevets;;; Αποκλείεται να είναι εγγενώς παρακινούμενοι, αφού κάθε άλλο παρά καλοπερνάνε εκείνη την ώρα: Τα σώματά τους υποφέρουν, κάθε νεύρο τους στέλνει σήματα πόνου στον εγκέφαλο, κάθε ρανίδα λογικής που διαθέτουν τους ζητά να σταματήσουν αυτή την τρέλλα! Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως ό,τι και αν είναι που μας παρακινεί, παραείναι πολύπλοκο για να το υποδείξουμε απλά, αλλά και να το αντιληφθούμε πλήρως. Προσωπικά, μου είναι δύσκολο να προσδιορίσω τι ακριβώς με ωθεί στο να παίρνω το ΜΤΒ μου και να γυρίζω τα βουνά. Παρόλο που θα μπορούσα να δώσω 2-3 λόγους για τους οποίους κάνω ό,τι κάνω, είναι πολύ πιο δύσκολο να εντοπίσω την πραγματική αιτία (αν μπορούσα εγώ ή οποιοσδήποτε άλλος να το κάνει, ο Ψυχίατρος θα ήταν μια πραγματικά άχρηστη ειδικότητα). Αν λοιπόν δεν είμαι σε θέση να εκφράσω τι πραγματικά με παρακινεί, σκεφτείτε πόσο πιό δύσκολο είναι να εκφράσω τί παρακινεί π.χ. τον Γιώργο ("Pro") ή οποιονδήποτε άλλο φίλο μου με τον οποίο προπονούμαστε μαζί. Και όμως, αυτό ακριβώς είναι που ένας καλός προπονητής προσπαθεί να κάνει για τους αθλητές του όσο διαρκεί η συνεργασία τους!
Τα μόνα αναμφισβήτητα εγγενή κίνητρα είναι η πείνα και η δίψα. H παρακίνηση για επιβίωση είναι κυρίαρχος, και αυτό αποδεικνύεται από τις ενέργειες στις οποίες θα κατέφευγε ένα ανθρώπινο ον ώστε να εξασφαλίσει τροφή και νερό. Πολλοί είναι αυτοί που επιμένουν πως η ερωτική επιθυμία ("sex drive") είναι το τρίτο εγγενές κίνητρο και για ψυχαναλυτές της "Φροϋδικής σχολής" η ερωτική επιθυμία ήταν και είναι η "πηγή" κάθε ανθρώπινης παρακίνησης. Εντούτοις, η ερωτική επιθυμία δεν μπορεί να είναι εφάμιλλη αυτής της επιβίωσης, αφού αρκετοί είναι αυτοί που επιλέγουν την αγαμία. Τέτοια αντίστοιχη επιλογή όσον αφορά την επιβίωση δεν υπάρχει...
Γιατί επιλέγετε στον ελεύθερο χρόνο σας να λιώνετε στο πετάλι ποδηλατώντας, αντί να λιώνετε στην ξάπλα μπροστά στην TV;
Προσέγγιση #2: Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια κίνητρα. Για να αντιληφθούμε καλύτερα πως λειτουργούν τα κίνητρα στον αθλητισμό, χρήσιμο είναι να τα χωρίσουμε σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια.
Η πρωτοβάθμια παρακίνηση πηγάζει από την ίδια την δραστηριότητα: Π.χ. στο ΜΤΒ περνώντας ένα δύσκολο τεχνικό κομμάτι επιτυχώς αποτελεί πρωτοβάθμιο κίνητρο, μιάς και είναι κάτι που επιτυγχάνει ο ποδηλάτης μόνος του. Πολλοί ποδηλάτες προπονούνται μόνοι τους για αρκετές ώρες την εβδομάδα. Παρόλο που θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως κάτι τέτοιο συμβαίνει αποκλειστικά για την επίτευξη κάποιου σκοπού (νίκη σε έναν αγώνα), οι περισσότεροι ποδηλάτες που προπονούνται τοιουτοτρόπως πραγματικά αντλούν μεγάλη ικανοποίση από την ίδια τη δρατηριότητα.
Η δευτεροβάθμια παρακίνηση είναι ένα σύνολο από το οποίο εκπίπτει η πρωτοβάθμια: Ως τέτοια κίνητρα λοιπόν μπορούμε να θεωρήσουμε ό,τιδήποτε δεν πηγάζει από την ίδια τη δραστηριότητα -με άλλα λόγια, τον προπονητή μας, γονείς, φίλους, συναθλητές, θεατές / φίλαθλους, κύπελλα, μετάλλια, τίτλους, διπλώματα, δώρα, βραβεία, αμοιβές, απολαβές, ακόμα και τη συμμετοχή σε μία ομάδα (προσοχή, συντροφικότητα).
Θεωρητικά, είναι πανεύκολο να διαχωρίσει κανείς τις πηγές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας παρακίνησης. Μια πολύ καλή ερώτηση προς τον εαυτό μας λοιπόν, θα ήταν "Αν εξαφανίζονταν όλες οι [εμφανείς] πηγές δευτεροβάθμιας παρακίνησης, θα συνέχιζα να ασχολούμαι με την ποδηλασία;". Αρχικά η ερώτηση αυτή φαίνεται απλή, αλλά πιστέψτε με όταν σας λέω πως είναι σχεδόν αδύνατο να απαντήσετε με ακρίβεια! Αυτό συμβαίνει γιατί η δυνατότητα πρόβλεψης που διαθέτουμε ως όντα είναι πολύ περιορισμένη, καθώς και ποιά θα είναι τα μελλοντικά μας κίνητρα. Εντούτοις, είναι ένα άξιο ερώτημα το οποίο θα μπορούσε να δείξει το επίπεδο δέσμευσης ενός αθλητή προς το άθλημά του.
*Αθλητής = Το άτομο που συμμετέχει ενεργά σε οποιοδήποτε ανταγωνιστικό άθλημα.
Η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης παρακίνησης υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι τόσο οι Πρωτοβάθμιες όσο και οι Δευτεροβάθμιες πηγές παρακίνησης δύνανται να είναι θετικές ή αρνητικές. Συχνά είναι και τα δύο, αλλά ποτέ ταυτόχρονα. Ένα τέτοιο παράδειγμα θα μπορούσε να αποτελέσει ο ήλιος: Όταν μας έχει λείψει (χειμώνας) τον αποζητούμε, ενώ όταν καεί το δέρμα μας από αυτόν, τον αποφεύγουμε αποζητώντας τον ίσκιο.Στην ποδηλασία, ένας ποδηλάτης μπορεί να αποδίδει ικανοποιητικά (Πρωτοβάθμια Θετική Παρακίνηση) ή απογοητευτικά (Πρωτοβάθμια Αρνητική Παρακίνηση). Αν οι επιδόσεις του συνεχίσουν να είναι απογοητευτικές, ο ποδηλάτης θ' αρχίσει να χάνει την παρακίνησή του και τελικά θα εγκαταλείψει. Κατά συνέπεια, η απόφαση του ποδηλάτη να αποσυρθεί από την ποδηλασία αντανακλά μια δυσαναλογία που έχει δημιουργηθεί μεταξύ Πρωτοβάθμιας Θετικής και Πρωτοβάθμιας Αρνητικής Παρακίνησης. Με άλλα λόγια, ο ποδηλάτης δεν απολαμβάνει πια την ποδηλασία ώστε να επιθυμεί να συνεχίσει.
Αντιθέτως, η επιτυχία ενός αθλητή -όπως π.χ να κερδίσει έναν αγώνα- επιβραβεύεται άμεσα από τον προπονητή του, τους συναθλητές, τους θεατές / υποστηρικτές του. Η επιβράβευση συνεχίζεται όταν ο αθλητής διαβάσει την επομένη τα αποτελέσματα του αγώνα. Όλα αυτά κάνουν τον αθλητή να νιώσει πως "περνά καλά", να βλέπει θετικά τον εαυτό του και να αναμένει με ενδιαφέρον την επόμενη αναμέτρηση.
Τελικά;
Είναι πολύ δύσκολο να είναι κανείς ουδέτερος όσον αφορά την ενασχόλησή του με τον αθλητισμό. Οι συναισθηματικές "απολαβές" ενός αθλητή από τη δραστηριότητα που συμμετάσχει (είτε θετικές, είτε αρνητκές) είναι έντονες. Είναι σχεδόν ακατόρθωτο, ακόμα και για έναν φτασμένο, επαγγελματία ποδηλάτη δρόμου που τρέχει το 5ο του Tour De France να είναι συναισθηματικά αμέτοχος. Ενώ μπορεί εξωτερικά να δείχνει ψύχραιμος και ανεπηρρέαστος, μέσα του πιθανότατα ρέει ένας χείμαρος συναισθημάτων, καθώς μπορεί το ένα λεπτό να ηγείται του peloton και το επόμενο αυτό να χαθεί από μια ξαφνική επίθεση. Τα συναισθήματά του λοιπόν, είναι το αποτέλεσμα των επιδόσεων αλλά και της γενικής του συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια του αγώνα.
Εγώ τί μπορώ να κάνω;
Γνωρίζουμε λοιπόν πως η Παρακίνηση και γενικότερα η καλή ψυχολογία είναι το "Α και το Ω" για έναν αθλητή (είτε αυτός είναι ποδηλάτης, κολυμβητής, δρομέας, αρσιβαρίστας...). Από μόνη της, η ψυχολογία μπορεί να ανάγει κάποιον σε αθλητή παγκοσμίου κλάσης ή να τον κάνει να αποσυρθεί ολοκληρωτικά από τον αθλητισμό, ασχέτως πόσο "ταλέντο" αυτός διαθέτει. Όμως, όσα και αν έχουν γραφτεί για την Παρακίνηση, αυτή παραμένει ένα προσωπικό, μοναδικό κτίσμα. Σαν αθλητές, θα πρέπει να κάνετε μια προσπάθεια αναζήτησης των πηγών Παρακίνησής σας.
Ακολουθούν μερικοί χρήσιμοι τρόποι:
- Θέστε στόχους: Μία από τις καλύτερες πηγές παρακίνησης είναι ο καθορισμός ενός στόχου. Είτε αυτός είναι η ολοκλήρωση μιας μεγάλης διαδρομής, είτε η συμμετοχή σ' ένα Brevet, ή ακόμα και η νίκη σ' έναν αγώνα. Όποιος και αν είναι ο στόχος σας, καθορίστε τον με σαφήνεια, γράψτε τον σ' ένα κομμάτι χαρτί. Φροντίστε να είναι εφικτός (αν θέσω ως προσωπικό μου στόχο το 2009 να είμαι ο Παγκόσμιος Πρωταθλητής του MTB-XC, μάλλον θα απογοητευτώ). Θέστε μια σειρά από μικρότερους στόχους, των οποίων η επιτυχία θα σας φέρει πιο κοντά στον τελικό, μεγάλο στόχο. Μην πάτε πολύ μακριά, π.χ. σαν πρώτος στόχος μπορεί να τεθεί μια υπέροχη βόλτα / προπόνηση σήμερα το απόγευμα. Αύριο, να μπορέσετε να κάνετε πέντε δυνατά σπριντάκια, την επόμενη εβδομάδα να βγάλετε μονοκοπανιά εκείνη τη δύσκολη ανηφόρα που σας είχε "σπάσει τον τσαμπουκά" (το τελευταίο δεν είναι όρος της Αθλητικής Ψυχολογίας :P), σε δύο μήνες να συμμετάσχετε στον Χ αγώνα, ή να μπορέσετε να βγείτε προπόνηση με την Ψ παρέα. Οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι είναι σημαντικότεροι των μακροπρόθεσμων και θα πρέπει να καθορίζονται με ακόμη μεγαλύτερη σαφήνεια. Μην ρίξετε το βάρος στη νίκη όταν καθορίζετε τους στόχους σας, αλλά στην ευχαρίστησή σας και στο να κάνετε την καλύτερη δυνατή προσπάθεια. Η επιτυχία δεν μετράται μόνο με κύπελλα και μετάλλια!
- Ομαδικές εξορμήσεις / προπονήσεις: Προπονηθείτε με παρέα, λάβετε μέρος στο επόμενο brevet ως ομάδα, οι "κοινωνικές παροχές" της ποδηλασίας μόνο καλό μπορούν να κάνουν! Μία ομαδική προπόνηση είναι πολύ αποδοτικότερη μιας ατομικής: Η ίδια ένταση που κάνει μια ατομική προπόνηση πρόκληση, βγαίνει τελείως αβίαστα σε μία ομαδική. Σίγουρα θα έχετε παρατηρήσει πως όταν ποδηλατείτε με παρέα δεν αντιλαμβάνεστε καν πως τα πόδια σας πονάνε, μόνο για να το συνειδητοποιήσετε αφού φτάσετε σπίτι. Γιατί να ποδηλατείτε ολομόναχοι, από τη στιγμή που παρέα για ποδήλατο μπορεί να βρεθεί εύκολα και γρήγορα με 2-3 τηλεφωνήματα ή σε μια online ποδηλατική κοινότητα; Γενικά, καλό θα ήταν οι ατομικές προπονήσεις να περιοριστούν μεταξύ 10% και 50% του συνολικού χρόνου που περνάτε πάνω στο ποδήλατο.
- Τακτικότητα: Είναι καλό να ποδηλατεί κανείς τακτικά, αφού η συνήθεια κάνει την επίτευξη στόχων ευκολότερη. Αν ποδηλατείτε 3-4 φορές την εβδομάδα, κάθε μεμονωμένη εξόρμηση θα είναι όλο και πιο εύκολη. Επίσης, το να ποδηλατείτε συγκεκριμένες μέρες και ώρες βοηθά (προσοχή όμως να μην πέσετε σε ρουτίνα!).
- Τοποθεσία: Λένε πως το μεγάλο κοινό που έχει η ποδηλασία με μία επιτυχημένη επιχείρηση είναι η τοποθεσία. Φροντίστε λοιπόν οι βόλτες / προπονήσεις σας, ο προπονητής σας, γενικότερα οι υποχρεώσεις σας να μην απέχουν υπερβολικά από τη "βάση" σας. Βέβαια εξίσου σημαντικές είναι οι απαιτήσεις και το πρόγραμμα της εργασίας / σπουδών σας. Άλλοι παράγοντες-κλειδιά είναι η καλή παρέα, ο καλός καιρός, το περιβάλλον, η διαδρομή -όλα αυτά μπορούν να κάνουν μια δύσκολη διαδρομή πιο εύκολη αλλά και "παραγωγική".
- Αγώνες: Οι κορυφαίοι αθλητές δρόμου, στην πραγματικότητα προπονούνται λιγότερο απ' όσο νομίζετε. Ναι, καλά καταλάβατε, πηγαίνουν σχεδόν από αγώνα σε αγώνα! Ο καλύτερος και γρηγορότερος τρόπος βελτίωσης της φυσικής σας κατάστασης αλλά και της τεχνικής σας είναι να συμμετέχετε σε αγώνες. Δεν είναι ανάγκη να τρέχετε με στόχο κάποια θέση, μπορείτε απλά να το κάνετε σαν προπόνηση. Θα σας πρότεινα να αγωνίζεσθε όσο η Παρακίνησή σας επιτρέπει ;)
- Άλλες πηγές Παρακίνησης: Βιβλία, περιοδικά, ιστοσελίδες και ταινίες σχετικές με την ποδηλασία, ένα καινούργιο ποδήλατο ή βελτίωση στο ήδη υπάρχον σας, νεός ποδηλατικός ρουχισμός, όμορφες εκδρομές, η επαφή με φίλους, ο καθαρός αέρας, η αλλαγή περιβάλλοντος, η βελτίωση της φυσικής σας κατάστασης, η απώλεια σωματικού βάρους, και πάνω απ' όλα το όμορφο συναίσθημα ολοκλήρωσης και χαλάρωσης που συνοδεύει το τέλος κάθε εξόρμησης και κάνει τη ζωή πιο όμορφη...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ
1. Stephen J. Bull, "Sport Psychology", 1991
2. Roger Marquis, "Cycling Psychology", 1989